Το νερό και η λαϊκή μας παράδοση

( Κείμενα στα πλαίσια της Ενότητας « Ρώτα το νερό …τι τρέχει» στο μάθημα της Γλώσσας Δ΄τάξης

Το νερό πηγή και σύμβολο ζωής, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο λατρείας των λαών όλης της γης. Στην Ελλάδα συναντάμε Νύμφες και Νεράιδες λιμνών, πηγών και ποταμών. Οι βρύσες τα πηγάδια, οι στάμνες, τα μάγγανα, οι νερόμυλοι, οι νεροτριβές, τα υδραγωγεία, τα γεφύρια από την άλλη αποκαλύπτουν την προσπάθεια του ανθρώπου να δαμάσει και να εκμεταλλευτεί αυτό το ζωτικό αγαθό το νερό. Η παρουσία του νερού είναι συχνή σε πολλά ελληνικά έθιμα από πολλές περιοχές της Ελλάδας. (Καρκούλιας Δημήτρης Δ2΄)

Τάισμα της βρύσης

Στα χωριά της Κεντρικής Ελλάδας τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γίνεται το ονομαζόμενο « τάισμα της βρύσης». Οι κοπέλες πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι κι όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι η ζωή τους. Επιστρέφοντας στο σπίτι έφερναν το καινούριο νερό, φροντίζοντας σε όλη τη διαδρομή να μένουν σιωπηλές. Με το νερό αυτό, που ονομάζεται άκραντο ή αμίλητο, ράντιζαν  τα σπίτια

(Βάσω Κυριάκη Δ2΄)

Το αγιασμένο νερό

Την ημέρα των Φώτων, όλα τα νερά είναι αγιασμένα, για τούτο θεωρείται τυχερός όποιος πάρει πρώτος νερό από την πηγή. Αυτό είναι το λεγόμενο « κλέψιμο του νερού». Κάθε νοικοκυρά την ημέρα των Φώτων, προσπαθεί να πάει στην πηγή να πάρει νερό πρώτη από όλες τις νοικοκυρές, τόσο πρωί, ώστε να της εξασφαλίσει την πρωτιά. Το κλέψιμο γίνεται αφήνοντας στη βρύση, σε αντάλλαγμα του νερού που πήραν, μια δραχμή ή μία φέτα ψωμί με βούτυρο, ή ένα κουλούρι.

Το έθιμο του Κλήδονα στην Κρήτη

Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού. Εκεί μία από αυτές πηγαίνει και φέρνει το  «αμίλητο νερό» από το πηγάδι ή την πηγή του χωριού με μία στάμνα. Στο δρόμο δεν πρέπει να μιλήσει σε κανέναν. Στο σπίτι γίνεται ο κλήδονας. Μέσα στη στάμνα, κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο ( κόσμημα, κλειδί κ.α.) το  λεγόμενο ριζικάρι. Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι ( κλειδώνεται) και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλο το βράδυ. Λένε ότι τη νύχτα αυτή τα κορίτσια θα δουν στα όνειρά τους τον άντρα που θα παντρευτούν. ( Στέλλα Θεοδοσάκη  Δ2΄)

Διάφορα έθιμα για το νερό

·                     Όταν μια γυναίκα πάει να γεννήσει, ρίχνουν νερό για να κυλήσει το μωρό σαν νεράκι.

·                     Όταν φεύγει κάποιος ταξίδι, ρίχνουν από πίσω του νερό για να κυλάει ο δρόμος του σαν νερό. ( Γεωργία Κουνάνη Δ2΄)

Υπάρχει η δοξασία ότι το νερό κοιμάται κάποιες ώρες. Αν βρεθεί κάποιος μπροστά σε κοιμισμένο νερό, δεν πρέπει να μιλήσει, γιατί μπορεί να πάθει μεγάλο κακό. Αν θέλει να πιει, πρέπει να το ταράξει να το ξυπνήσει.

·         Στην ελληνική λαογραφία, τα δωδεκαημερίτικα πνεύματα ή αλλιώς Καλικάντζαροι που βρίσκονται όλο το υπόλοιπο διάστημα του χρόνου κάτω από τη γη, βγαίνουν και κάνουν χίλιες δυο αταξίες. Ενοχλούν τις νοικοκυρές, κλέβουν τηγανίτες, κάνουν θορύβους, αλλά στη γιορτή των Θεοφανίων με τον αγιασμό των υδάτων εξαφανίζονται στα έγκατα της γης. Για το σκοπό αυτό οι νοικοκυρές ρίχνουν τον αγιασμό με τη βοήθεια κλαδιού από βασιλικό σε όλο το σπίτι για να τα διώξουν.

·         Η Περπερούνα είναι ένα έθιμο που τελείται σε πολλά χωριά του Έβρου για την εξουδετέρωση της ανομβρίας. Εκτός από την εκκλησιαστική λιτανεία που κάνουν, ντύνουν ένα πολύ φτωχό ή ορφανό κορίτσι ( για να το λυπάται ο Θεός) με λουλούδια και χλωρά κλαδιά και το γυρίζουν στο χωριό καταβρέχοντάς το ( ενώ σε ορισμένα μέρη, του ρίχνουν χρήματα σε ένα κόσκινο) και τραγουδούν.

Περπερούνα έλεγαν  το κοριτσάκι και το έθιμο.

Περπερούνα περπατεί,

Για βροχή παρακαλεί.

Κύριε, ρίξε μια βροχή

μια βροχή καματερή.                                                                     

μπάρες μπάρες τα νερά

λίμνες λίμνες τα κρασιά,

κάθε κούτσουρο καλάθι

κάθε στάχυ και ταγάρι,

για να σκάζ’ ο αλευράς

γιατί δεν πωλεί ακριβά

και να χαίρεται ο φτωχός

μ’ όλη του τη φαμελιά. ( Ηλίας Ρεβελής Δ2΄)

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας την Πρωτοχρονιά το πρωί, νύχτα ακόμη, σηκωνόταν ο νοικοκύρης του σπιτιού κρυφά και πήγαινε στη βρύση του χωριού. Αφού πλενόταν, έπαιρνε μια πέτρα μικρή και την έπλενε καλά στη βρύση. Μετά έκοβε ένα κλωνάρι από κάποιο οπωροφόρο δέντρο και το έβρεχε κι αυτό. Σε μερικά χωριά, έριχναν στη βρύση κι από ένα νόμισμα και από μια χούφτα σπόρους. Στη συνέχεια ο νοικοκύρης γύριζε στο σπίτι και έβρεχε όλους στο κεφάλι, ρωτώντας τους με το βρεγμένο κλωνάρι και την πέτρα λέγοντας: « σιδεροκέφαλοι χρόνια πολλά»( Καλομοίρα Βλασταράκου Δ2)

Φράσεις σε σχέση με το νερό

·         Δε δίνει τ’ αγγέλου του νερό.

·         Έχασε τα νερά του.

·         Έκανε μια τρύπα στο νερό.

·         Μπήκε το νερό με το κόσκινο.

·         Ξέρει το μάθημα νεράκι.

Τοπωνύμια

Κρυονέρι, Νερομάνα, Καλό Νερό, Νερόμυλος, Πηγαδάκια, Ξεροπόταμος, Καλή Βρύση, Κρυοπηγή, Κρήνη, Κανάλι.( Μαριέττα Μπελιά Δ2΄)