Ήθη, έθιμα και κάλαντα του δωδεκαημέρου απ' όλη την Ελλάδα

 Ο τόπος μας έχει πολλά παραδοσιακά κάλαντα για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Από τη Θράκη μέχρι την Κρήτη και από τα Ιόνια νησιά μέχρι τα νησιά του Αιγαίου τα κάλαντα τραγουδιούνται με την ιδιαίτερη ντοπολαλιά και τη γοητευτική μουσική που διαθέτει κάθε τόπος. Επίσης υπάρχουν πλήθος ηθών και εθίμων που οι κάτοικοι των περιοχών αυτών φυλάττουν και τηρούν από γενιά σε γενιά με μεγάλη φροντίδα!

 

Κυπριακά κάλαντα Χριστουγέννων

Καλήν εσπέραν θα σας πω
τζιάν(κι αν) είναι ορισμός σας
Χριστού τη θεια γέννηση
να πω, να πω στ' αρκοντικόν σας.

Χριστός γεννιέται σήμερον
εν(στην) Βηθλεέμ την πόλη
οι ουρανοί αγάλλονται
μαζί, μαζί τζι' η φύσης όλη.

Γεννιέται μες το σπήλαιον
στη φάτνη των αλόγων
ο βασιλιάς των ούρανων
τζι ο πλά-τζι ο πλάστης ημών όλων.

Αντζιέλοι εις τον ουρανόν
ψάλλουν το εν υψίστοις
τζιαι να το φανερώνετε
των νυ- των νυκτοβάτων πίστης.

Που την Περσίαν έρκουνται(έρχονται)
τρεις μάγοι με τα δώρα
τζι' έναν αστέριν λαμπερόν
τους ο-τους οδηγά στην χώραν.

Το Πάσκαν που 'ν' να τρώετε
εις το αρκοντικόν σας
δώστε τζιαι κανενού φτωχού
απού-απού το φαγητόν σας.

Χρονιά πολλά να ζήσετε
να 'στε ευτυχισμένοι
τζιαι στο κορμίν τζιαι στην ψυσιήν
να 'σα- να 'σαστεν πλουμισμένοι.

Μιλένα

Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Δωδεκανήσων

Αυτή είναι η ημέρα
όπου ήλθ’ ο Λυτρωτής
από Μαριάμ Μητέρα
εκ Παρθένου γεννηθείς.

Άναρχος αρχήν λαμβάνει
και σαρκούται ο Θεός
ο Αγέννητος γεννάται
εις την φάτνην ταπεινός.

Άγγελοι το νέο λέγουν
εις ποιμένας και βοσκούς
ο Αστήρ το θαύμα δείχνει
εις τους μάγους και σοφούς.

Οι τρεις μάγοι ξεκινάνε
τ’ άστρο έχουν βοηθό
τη σπηλιά ψάχνουν να βρούνε
με τον άγιο Θεό.

Λίβανο χρυσό και σμύρνα
να του παν’ επιθυμούν
τη μικρή γλυκιά μορφή του
σκύβουν και την προσκυνούν.

Όσοι έχετε στα ξένα
να δεχτείτε με καλό
ευτυχία να σας δίνει
το Θεό παρακαλώ.

Ηλίας

 

Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Κέρκυρας

Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη.
Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη.

Και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης.
Και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης.

Κράζει τους μάγους και ρωτά: Μάγοι πού θε να πάτε;
Κράζει τους μάγους και ρωτά: Μάγοι πού θε να πάτε;

Στης Βηθλεέμ το σπήλαιο την πόλη την Αγία.
Στης Βηθλεέμ το σπήλαιο την πόλη την Αγία.

Που εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία.
Που εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία.

Ηλίας

Τρίγωνα κάλαντα των προσκόπων.

Πρόσκοποι - Πρόσκοποι
εμπρός όλοι μαζί
γιορτάζουμε Χριστούγεννα
μ’ αγάπη στην ψυχή .

Πρόσκοποι - Πρόσκοποι
Υπόσχεση πίστη
εδώσαμε στους φίλους μας
με νόμο και ισχύ .

Στο τζάκι μας μπροστά
τραγούδια χαρωπά
σε κύκλο καθιστοί
πάντα γελαστοί . (2)

Πρόσκοποι - Πρόσκοποι
παντοτινά μαζί
με χέρια θα πιανόμαστε
σ’ όλη μας την ζωή .

Πρόσκοποι - Πρόσκοποι
Χριστούγεννα λαμπρά
εμείς γιορτάζουμε όλοι μας
σαν σήμερα παιδιά .

Θάνος

Χριστουγεννιάτικα κάλαντα Θράκης

Χριστός γεννάται χαρά στον κόσμο

χαρά στον κόσμο στα παλικάρια

Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες

η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.

Η Παναγιά μας κοιλοπονούσε

κοιλοπονούσε παρακαλούσε

τους Αποστόλους τους Ιεράρχες

να παν να φέρουν μήλα και ρόδα.

Οι Αποστόλοι για μήλα πάνε

οι Ιεράρχες για ρόδα πάνε

Κι ως που να πάνε

κι ως που να έρθουν

η Παναγιά μας ξελευθερωθεί.

Δέσποινα.

Κάλαντα Χριστουγέννων Κρήτης

 

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη
εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων

Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα
και φουσκαλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα
να που τον έχεις τον υγιόν, τον μοσχοκανακάρη
λούεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπεις

Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ' ένα χρυσό βεργάλι
κι η κυρά δασκάλισσα, με το μαργαριτάρι
είπαμε δα για την κερά, ας πούμε για τη Βάγια
άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι
και κάτσε και ντουχιούντηζε ήντα θα μας εβγάλεις

Καλομοίρα

Κάλαντα Ζακύνθου

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος
Υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος
Υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος.
Να ζήσει ο κύρης ο καλός να ζήσει κι η κυρά του
Όλα του κόσμου τ' αγαθά να έχει η φαμελιά του
Όλα του κόσμου τ' αγαθά να έχει η φαμελιά του.
Να ζήσει τ' αρχοντόπουλο που ‘χει καρδιά μεγάλη
Σ' εμάς και την παρέα μας ένα φλουρί να βάλει
Σ' εμάς και την παρέα μας ένα φλουρί να βάλει.

Ορέστης

Κεφαλλονίτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς

 

Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει

ο μήνας που μας έρχεται τον χρόνο φανερώνει.

Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα

Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα

Την άδεια γυρεύουμε στο σπίτι σας να μπούμε

τον Άγιο με όργανα και με φωνές να πούμε.

Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα

Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα

Εκοίταξα στον ουρανό και είδα δυο λαμπάδες

και με το καλωσόρισμα καλές σας εορτάδες

Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα

Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα

και πάλι ξανακοίταξα και είδα δυο στεφάνια

και με το καληνύχτισμα καλά σας θεοφάνια.

Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα

Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα

Γεωργία

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς της Μακεδονίας

Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός

ήρθα να σας χαιρετίσω δούλος σας ο ταπεινός.

Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης θαυμαστός

εις την οικογένειά σας να ‘ναι πάντα βοηθός.

Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά

να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.

Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά

σας αφήνω καληνύχτα και του χρόνου με υγειά.

Μαρία

Ήθη και έθιμα

Το Χριστόψωμο

Το Χριστόψωμο είναι το ευλογημένο ψωμί που θα φάει η οικογένεια στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Το ζύμωμα του χριστόψωμου θεωρείται έργο θείο και είναι έθιμο καθαρά  χριστιανικό. Οι γυναίκες φτιάχνουν τη ζύμη με ιδιαίτερη ευλάβεια και υπομονή. Το ζύμωμα είναι μια ιεροτελεστία. Χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, όπως ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα και κατά τη διάρκεια του ζυμώματος λένε: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει.» Πλάθουν το ζυμάρι και παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα. Με την υπόλοιπη φτιάχνουν σταυρό με λουρίδες απ’ τη ζύμη. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι ή αυγό συμβολίζοντας τη γονιμότητα.

Στέλλα

 

Το τάισμα της βρύσης

Οι κοπέλες του χωριού πηγαίνουν τα μεσάνυχτα ή προς τα χαράματα στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούριο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να σταθεί και η ζωή τους παίρνοντας έτσι το «αμίλητο» νερό.

Φρόντιζαν μάλιστα να φτάνουν από τις πρώτες γιατί έλεγαν ότι αυτή που θα έφτανε πρώτη θα ήταν και η πιο τυχερή της χρονιάς. Έπαιρναν νερό από τη βρύση και το έφερναν στο σπίτι και το έβαζαν σε βαρέλια που πριν είχαν αδειάσει το παλιό νερό.

Η διαδικασία της επιστροφής στο σπίτι γινόταν σιωπηλά και γι’ αυτό ονομάστηκε «αμίλητο νερό». Αυτή η υποχρεωτική σιωπή ώρες-ώρες έφερνε γέλια. Με το αμίλητο νερό ράντιζαν τα σπίτια.

Βασιλική

  

Ποδαρικό

Ίσως το πιο συνηθισμένο έθιμο σε όλη την χώρα είναι το «ποδαρικό». Οι περισσότεροι δίνουν σημασία στο ποιος θα είναι ο πρώτος άνθρωπος που θα μπει στο σπίτι μετά την αλλαγή του χρόνου, αφού ανάλογα με το αν είναι γουρλής ή γρουσούζης, επηρεάζει και την τύχη του σπιτιού για το έτος που έρχεται. Συνήθως, για ποδαρικό επιλέγεται το νεότερο μέλος ή το γηραιότερο μιας οικογένειας.

Σπάσιμο Ροδιού

Το σπάσιμο του ροδιού έχει επίσης στόχο την καλοτυχία των ανθρώπων του σπιτιού. Κανονικά σύμφωνα με το έθιμο ο νοικοκύρης πηγαίνει στην εκκλησία με ένα ρόδι στην τσέπη, ώστε να το λειτουργήσει ο παπάς. Γυρνώντας μετά στο σπίτι χτυπάει το κουδούνι, δεν επιτρέπεται να ανοίξει με το κλειδί και το σπάει στην είσοδο, όταν του ανοίξουν. Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν αν οι ρώγες είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο πιο γερές κι όμορφες είναι τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος!